میزان رطوبت مناسب برای داروخانه و انبار دارو و نحوه تامین آن
اهمیت رطوبت در داروخانه و انبارهای نگهداری دارو و شیوه کنترل آن
حساسیت بیش از حد داروهای مصرفی و تاثیر شرایط محیطی بر کیفیت و سلامت آنها، سبب توجه فراوان به مراحل تولید و توزیع دارو شده است. دما ، نور و رطوبت تاثیر به سزایی بر کیفیت دارو دارد، که در این مقاله به میزان رطوبت مناسب برای داروخانه ها و تاثیر آن بر دارو پرداخته می شود. نگهداری دارو در انبار نیز مستلزم رعایت شرایط خاصی برای ایجاد رطوبت استاندارد می باشد، در این مقاله از وبلاگ eig ، روش های تامین رطوبت استاندارد داروخانه و انبار دارو توضیح داده شده است.
دلایل اهمیت میزان رطوبت در صنایع دارویی
محیط داروخانه و محل نگهداری دارو، باید به گونه ای باشد که اثربخشی داروها را تحت تاثیر قرار ندهد، رطوبت و دمای کنترل نشده، به راحتی باعث واکنش شیمیایی داروها شده و حتی منجر به تولید سم می شود که به راحتی قابل تشخیص نیست.
سرعت بسیاری از واکنش های شیمیایی به سطح رطوبت هوا بستگی دارد، بنابراین کنترل دقیق این پارامتر، منجر به کنترل بهتر فرآیند و در نتیجه راندمان بالاتر می شود.
میزان رطوبت در تمامی مراحل تولید دارو، از مرحله ساخت تا بسته بندی و انبار داری، حتی مراحل توزیع و رساندن به دست مصرف کننده، باید تحت هر شرایطی حفظ شود، از آنجایی که سلامت دارو گزینه مهم و حیاتی می باشد و فساد در آن تلفات زیان باری بر جای خواهد داشت، بنابراین کنترل دائمی و مستمر رطوبت و دمای محیط بسیار حائز اهمیت است.
محل نگهداری دارو باید چه شرایطی داشته باشد؟
برای حفظ کیفیت و سلامت داروها، باید آنها را در شرایط و محیط ویژه ای نگهداری کنید که در این قسمت به آنها پرداخته شده است:
- هر دارو شرایط دمایی خاصی دارد که در صورت عدم رعایت منجر به فساد دارو خواهد شد.
- به طور کلی رطوبت مجاز اکثر داروها 60 درصد می باشد.
- تهویه محیط باید به گونه ای باشد که بوی بد و گرد و غبار را به محیط بیرون انتقال دهد.
- انبار نگهداری کاملا تمیز و بدون آلودگی باشد.
- نگهداری دارو ها در محیط تاریک و دور از نور باشد.
- سیستم های برق اضطراری برای قطعی احتمالی برق در نظر گرفته شوند.
دمای مناسب انبار دارو و داروخانه و نحوه تامین آن
همانطور که گفته شد، شرایط دمایی هر دارویی متفاوت از دیگری می باشد. به طور کلی دارو ها به سه دسته تقسیم بندی می شوند که شرایط دمایی آنها نیز توضیح داده شده است :
داروهای غیر یخچالی :
دمای اتاق برای نگهداری اینگونه دارو ها بسیار مناسب بوده و باید از نگهداری آن ها در یخچال پرهیز شود. دمای مناسب برای آنها 10 تا 25 درجه سانتیگراد میباشد، داروهای غیر یخچالی را به دور از نور خورشید و آلودگی نگهداری کنید.
داروهای یخچالی :
همان طور که از نام آن ها پیداست، محل نگهداری آن ها در یخچال و در دمای 2 تا 8 درجه سانتیگراد می باشد، برای این منظور سردخانه های بالای صفر کاربرد فراوانی دارند که به عنوان نمونه می توان به سردخانه کانکسی اشاره کرد.
دارو های منجمد :
داروهایی که نیازمند انجماد بوده و باید در دماهای زیر صفر نگهداری شوند، مانند برخی واکسن ها که در دمای منفی 25 درجه سانتیگراد انبار می شوند. سردخانه های زیر صفر بهترین محل نگهداری اینگونه داروهاست.
افزایش رطوبت چه تاثیری بر کیفیت داروها دارد؟
افزایش رطوبت در مرحله ساخت دارو، موجب تغییر شکل داروها، نرم شدن ، حالت خمیری و یا چسبندگی پودر داروها به اطراف می شود.
رطوبت بالای 60 درصد با افزایش رشد میکروارگانیسم ها و باکتری ها همراه خواهد بود، این اتفاق بر اثر بخشی دارو اثر سوء گذاشته و به راحتی باعث ایجاد مسمومیت در مصرف کننده می شود.
البته در رطوبت های پایین تر هم برخی از قارچها و باکتری ها فرصت رشد پیدا میکنند که آن هم به نوبه خود میتواند برای سلامتی زیان بار باشد.
آنتی بیوتیک ها و آسپرین ها به هیچ عنوان نباید در معرض رطوبت بالا قرار بگیرند، رطوبت نه تنها باعث کاهش شدید اثربخشی آن ها می شود بلکه امکان تولید مواد مضر در این داروها نیز افزایش می یابد.
بسته بندی داروها معمولا از جنس کاغذ بوده که به راحتی رطوبت هوا را جذب میکنند، با افزایش رطوبت محیط، بسته بندی ها مقاومت خود را از دست داده و حالت خمیری پیدا میکنند. شکل ظاهری دارو به هنگام خرید، برای مصرف کننده بسیار حائز اهمیت است.
آیا کاهش رطوبت بر سلامت داروها اثر سوء می گذارد ؟
کاهش رطوبت در مرحله ساخت دارو منجر به عدم شکل گیری و قالب گیری قرص ها شده و مانع از چسبیدن کاور کپسول ها به یکدیگر میشود، که در نهایت موجب متلاشی شدن دارو می شود.
در انبارهای دارو، با کاهش رطوبت، محیط رطوبت مورد نیاز خود را از داروها گرفته و سبب خشک شدن بیش از حد آنها می شود. بسته بندی دارو بسیار شکننده شده و با کوچکترین ضربه، شکل ظاهری بدی به خود میگیرد.
خشک شدن داروها میتواند موجب افزایش غلظت شربت و یا کاهش حلالیت داروهای دیگر شود، کاهش رطوبت پوسته کپسول ها را شکننده و در هضم دارو ها خلل ایجاد می کند.
روش های کنترل رطوبت در انبار دارو کدامند؟
برای تامین رطوبت استاندارد در انبار دارو، در ابتدا نیازمند نصب رطوبت سنج های بسیار دقیق در محل نگهداری دارو بوده و در صورت عدم تعادل رطوبت، باید به رفع مشکل پرداخت :
فن تهویه:
فن های تهویه برای خروج هوای محیط و جایگزینی آن با هوای تازه می باشد. این دستگاه ها برای کاهش رطوبت نیز مورد استفاده قرار میگیرند. در صورتی که رطوبت محیط داخل، بالاتر از محیط بیرون باشد، با استفاده از این وسیله ها به راحتی می توان رطوبت مازاد را کاهش داد. در خرید هواکش به کیفیت بدنه و همینطور میزان بادی که در هر دقیقه عبور میدهد توجه کنید.
استفاده از رطوبت گیر:
در مناطق شرجی با رطوبت بالای هوا مانند استان های شمالی، برای کنترل رطوبت انبار دارو یا داروخانه، از دستگاه های رطوبت گیر هوا استفاده می شود. این دستگاه ها همان طور که از نامشان پیداست باعث جذب رطوبت محیط به دستگاه می گردند و در نهایت رطوبت کلی محیط را کاهش می دهند.
استفاده از دستگاه های رطوبت ساز :
دستگاه های رطوبت ساز برای استفاده در اقلیم های جغرافیایی خشک مناسب بوده و به راحتی قادر به تامین رطوبت مجاز انبار دارویی و داروخانه ها هستند، دستگاه های رطوبت ساز پروانه ای و مه پاش های نازلی به دلیل تولید رطوبت زیاد همراه با قطرات درشت آب ، برای استفاده در مکان های نگهداری دارو مناسب نیستند. زیرا با پخش قطرات آب در محیط باعث خیس شدن بسته بندی ها و آسیب به اقلام دارویی می شوند.
اما استفاده از رطوبت سازهای التراسونیک برای تامین رطوبت در چنین مکان های حساسی بسیار مناسب می باشد، این دستگاه نه تنها مصرف برق کمی داشته بلکه با بهره گیری از سنسورهای حساس به محض عدم تعادل در رطوبت، شروع به فعالیت می کنند. مه سازهای اولتراسونیک بدون نیاز به کنترل شما ، به صورت خودکار خاموش و روشن می شوند و رطوبت محیطی مناسب را تامین می کنند.
دستگاه های تهویه مطبوع زنت :
دستگاه های دو منظوره زنت که برای تامین هوای سرد و هوای گرم مورد استفاده قرار میگیرند با گرفتن هوای گرم و خشک، هوای مرطوب و خنک تولید می کنند، هم چنین امکان تولید هوای گرم و مرطوب را نیز دارند. قابلیت تنظیم رطوبت در این دستگاه ها وجود دارد. دستگاه زنت به دلیل تولید رطوبت در مناطق شرجی کاربرد چندانی ندارند. برای استفاده در انبارهای بزرگ نگهداری دارو، گزینه ای ایده آل هستند.
کولر آبی :
کولرهای آبی عملکردی مشابه دستگاه های تهویه مطبوع زنت داشته اما صرفا جهت تولید هوای خنک و مرطوب مورد استفاده قرار میگیرند. با گرفتن هوای گرم و خشک و تولید هوای مرطوب و خنک به تنظیم دما و رطوبت محیط می پردازند. کولرهای آبی هم برای استفاده در داروخانه و هم برای استفاده در انبارهای نگهداری دارو مناسب هستند.
رطوبت مناسب محیط چه فوایدی برای داروها دارد؟
زمانی که رطوبت داروخانه و انبار نگهداری دارو به خوبی و به شکل استانداردی تامین شود، فواید و مزایای زیادی برای اقلام دارویی خواهد داشت که علاوه بر جلوگیری از فساد داروها، به موارد زیر نیز می توان اشاره کرد:
- اثر بخشی دارو را حفظ می کند.
- سرعت واکنش های شیمیایی را تنظیم می کند.
- از تکثیر باکتری ها، قارچ ها و میکروارگانیسم ها جلوگیری می کند.
- حجم و غلظت داروهای مایع حفظ می شود.
- گرد و غبار و آلودگی را کاهش می دهد.
- الکتریسیته ساکن را کاهش میدهد.
نگهداری دارو ها در خانه به چه صورت است ؟
برخی از افراد گمان می کنند کمدهای دیواری و قفسه های سرپوشیده حمام و آشپزخانه به علت نور کم برای نگهداری دارو محل مناسبی می باشند، این در حالی است که با بخار حمام و رطوبت موجود در فضای آشپزخانه، تمامی داروها آسیب می بینند.
لازم است با توجه به توضیحات روی جلد یا دفترچه راهنمای دارو، در صورت یخچالی بودن دارو آن را در یخچال نگهداری کنید. اگر دارو با دما و رطوبت اتاق هماهنگی دارد، می توانید آن را در کشوی اتاق خواب و یا کابینت دور از سینک، گاز و هود نگهداری نمایید. تاریخ انقضای روی جلد، برای مصرف قبل از باز شدن درب داروها می باشد و اکثر داروها پس از باز شدن، به مدت 15 تا 30 روز قابل مصرف خواهند بود، توصیه می شود پس از این دوره از مصرف آن ها خودداری کنید.
از نگهداری داروها در ماشین شدیدا خودداری کنید، دمای داخلی وسایل نقلیه باعث خراب شدن داروها و واکنش شیمیایی آن ها می شود.
جمع بندی :
موارد گفته شده در این مقاله، اهمیت بیش از حد نگهداری صحیح داروها را نشان می دهد، کنترل دما و رطوبت انبار نگهداری دارو و داروخانه ها بسیار حائز اهمیت بوده و عدم رعایت نکات گفته شده، خسارت غیر قابل جبرانی به سلامت مصرف کنندگان خواهد زد. همچنین عدم رعایت این نکات منجر به خرابی دارو ها، شکنندگی و از بین رفتن بسته بندی های شکیل آن ها شده که مانع از فروش آن ها می شود، بنابراین دما و رطوبت غیر استاندارد علاوه بر تلفات جانی، زیان مالی بسیاری نیز به دنبال خواهد داشت.
