پرورش قارچ شیتاکه و میزان سود آن (+تجهیزات لازم)
آیا قصد پرورش قارچ شیتاکه در ایران را دارید؟ از روش پرورش قارچ شیتاکه آگاهی کافی ندارید؟ از سود پرورش قارچ شیتاکه نیز مطلع نیستید؟ پس با ما تا انتهای این نوشته از EIG همراه باشید تا گام به گام به آموزش پرورش قارچ شیتاکه بپردازیم.
نحوه پرورش قارچ شیتاکه
روش های مختلفی وجود دارد که با استفاده از آنها می توان اقدام به کشت قارچ شیتاکه کرد به طور کلی می توان گفت قارچ شیتاکه به دو صورت پرورش بر روی تنه درخت و پرورش بر روی بسترهای مصنوعی انجام می شود که در ادامه هر کدام از این موارد به تفصیل توضیح داده شده اند.
کشت در تنه درخت
در این روش جهت تهیه بستر کشت قارچ شیتاکه، از تنه های برش خورده درختان استفاده می شود. مناسب ترین درختان برای این کار در ایران بلوط، شاه بلوط و ممرز می باشند.
طول مناسب تنه ها 90 تا 100 سانتی متر است. قطر مناسب این تنه ها نیز از 10 تا 15 سانتی متر می باشد. پس از برش تنه ها آنها را از هرگونه خزه و گلسنگ تمیز می کنند. سپس آنها را به مدت یک ماه یا کمتر در سالن استراحت می دهند تا برای کشت آماده شوند. جالب است بدانید بستر چوبی ترجیحی قارچ شی تاکه، تنه های مرده درخت است.
نحوه کاشت بذر قارچ شیتاکه در تنه درخت
پس از آماده شدن تنه های درخت، آنها را با دستگاه های مخصوص سوراخ می کنیم. شما می توانید در هر تنه به طور معمول 30 تا 50 عدد سوراخ بذرپاشی درست کنید.
جهت بذر پاشی می توانید از کپسول های نگهداری بذر استفاده کنید. این کپسول ها قابل تهیه در بازار، همراه با بذر می باشند. عمق هر سوراخ باید 1 سانتی متر از طول کپسول های بذرپاشی، بیشتر باشد. معمولا 3 سانتی متر عمق مناسبی برای این کار است.
قبل از کاشتن کپسول بذر، دست های خود را شسته و ضدعفونی کنید. پس از سوراخ کردن تنه درخت، کپسول های بذرپاشی را داخل سوراخ ها قرار می دهیم و سپس با چکش آنها را مانند میخ می کوبیم. مطمئن شوید که بعد از کاشت کپسول ها سوراخ ها را با خاک اره پر کنید تا سوراخ ها بسته شوند.
توجه کنید که هیچ سوراخی نباید خالی بماند؛ در غیر این صورت گونه ی دیگری از قارچها در آن جا لانه خواهد گزید.
شوک دادن به کنده های قارچ
در اکثر مواقع نیازی به شوک دهی نیست؛ اما می توانیم برای تحریک قارچ ها آن را انجام دهیم. بهتر است قبل از شوک دهی به کنده ها یک فرصت 9 الی 12 ماهه بدهیم تا مطمئن شویم که میسلیوم ها به حداکثر میزان رشد خود رسیده اند.
برای شوک دادن به تنه ها باید آنها را به مدت 24 ساعت در داخل آب غوطه ور کنیم. شما می توانید این کار را در یک حوض، استخر یا هر مخزنی مانند آنها انجام دهید.
بعد از اعمال شوک آنها را به حالت و مکان قبلی خود بازگردانید. در حالت کلی یک تا دو سال طول می کشد تا قارچ ها از زمان کشت در تنه درخت، شروع به رشد کنند.
کشت در بستر خاک اره یا کشت صنعتی
در این روش برای فراهم ساختن بستر کشت قارچ از یک منبع سلولزی، مواد غنی کننده و افزودنی ها استفاده می کنیم. منابع سلولزی که 70 درصد بستر ما را تشکیل می دهد می تواند از خاک اره بلوط، خاک اره افرا و … باشد.
به عنوان ماده غنی کننده که 27 درصد بستر را تشکیل می دهد می توانیم از سبوس گندم، سبوس برنج، پودر سویا و پودر ذرت استفاده کنیم. نهایتا برای 3 درصد باقی مانده از بستر، از افزودنی هایی مانند سولفات کلسیم(گچ)، شکر و کربنات کلسیم(آهک) استفاده می کنیم.
پس از تهیه بستر لازم برای این کار، مواد را داخل کیسه های پلاستیکی تشکیل شده از پروپیلن پر می کنیم. دلیل انتخاب این کیسه، مقاومت بالای این کیسه ها در برابر گرما می باشد.
در مرحله بعد بستر های بسته بندی شده را داخل اتوکلاو ها (دستگاه ضدعفونی با بخار) قرار می دهیم تا در دمای 120 درجه به مدت نیم ساعت استریل شوند. در صورت عدم دسترسی به اتوکلاو از روش های دیگر ضد عفونی کردن بستر استفاده کنید.
پس از اتمام مرحله استریل سازی کیسه ها را خارج می کنیم تا خنک شوند.
نحوه کاشت بذر قارچ شی تاکه در بستر خاک اره
هم اکنون که بستر های ما آماده کاشت هستند می توانیم بذرهای خود را در بستر تلقیح کنیم. پس از کاشت بذر ها آنها را در مکانی تاریک و بدور از نور خورشید قرار می دهیم تا فرایند ریشه دوانی میسلیوم شروع شود. حدود 2 الی 3 ماه زمان نیاز است تا بستر ما به طور کامل توسط میسلیوم ها احاطه شود.
پس از رویت کلاهک های قارچ ها، تابش نور برای ادامه مراحل رشد مورد نیاز است. همچنین برای تامین اکسیژن کافی و خروج دی اکسید کربن تولید شده باید کیسه های بستر شکافته شوند.
همزمان با رشد قارچ ها و تماس با اکسیژن، رنگ کلاهک ها مایل به قهوه ای می شود.
شوک دادن به کیسه ها
برای اینکه قارچ ها را تحریک به رشد کنیم باید یک شوک ناگهانی روی آن ها اعمال کنیم. در این مرحله به سه روش می توانیم به قارچها شوک وارد کنیم.
1- روش اول شوک دهی به وسیله ی شناور کردن بستر ها داخل آب می باشد.
2_در روش دوم می توانیم کیسه ها را سر و ته یا واژگون کنیم.
3_ سومین روش، کاهش ناگهانی دما تا 16 الی 10 درجه سانتی گراد می باشد.
شرایط محیطی برای رشد قارچ
رشد قارچ شیتاکه به عوامل آب و هوایی مختلفی بستگی دارد. هوا، میزان رطوبت، دمای محیط و نور همگی در رشد اصولی قارچ، در مراحل مختلف نقشی اساسی ایفا می کنند. پس باید بدانید عدم توانایی در کنترل شرایط محیطی برای شما مشکل ساز خواهد بود.
دما
دمای محیط از مهمترین فاکتورها جهت تعیین کیفیت قارچ تولید شده می باشد. کاهش یا افزایش دما در هر یک از مراحل رشد، به ویژه مرحله رشد کلاهک می تواند منجر به عدم تناسب در رشد پایه و کلاهک های قارچ شیتاکه شود.
بهترین دمای مناسب رشد قارچ شیتاکه در هر یک مراحل رشد اسپور 22 تا 24 درجه سانتی گراد، رشد میسلیوم 24 تا 27 درجه سانتی گراد و رشد کلاهک 8 تا 16 درجه سانتی گراد می باشد.
لازم است بدانید که در دمای بالای 34 درجه سانتی گراد این قارچ از بین خواهد رفت
نور
نحوه اعمال نور در دو مرحله اصلی رشد میسلیوم و رشد کلاهک های قارچ بر خلاف یکدیگر است. به این صورت که در مرحله رشد میسلیوم ها، نیاز به نور به شدت پایین است. حتی در تاریکی مطلق نیز میسلیوم ها به رشد خود ادامه می دهند.
اما بر خلاف این مرحله، پس از ظاهر شدن کلاهک های قارچ، وجود نور برای رشد آنها امری ضروری محسوب می شود. کمبود نور در این مرحله باعث رشد ضعیف قارچ ها خواهد شد.
رطوبت
رطوبت از عواملی است که باید در تمامی مراحل رشد قارچ تامین شود. در مرحله رشد اسپور رطوبت مناسب محیط و رطوبت مناسب بستر به ترتیب 75 الی 85 درصد و 55 الی 65 درصد می باشد. بعد از نمایان شدن کلاهک ها رطوبت محیط و رطوبت بستر به ترتیب باید 85 الی 95 درصد و 50 الی 55 درصد باشد.
هوای مناسب
قارچ شی تاکه به دلیل هوازی بودن، در تمامی مراحل رشد به ویژه پس از ظاهر شدن کلاهک ها به هوای تازه و اکسیژن نیاز دارد. اما باید بدانید که در مرحله رشد میسلیوم نیاز به اکسیژن چندانی ندارد و صرفا وجود چند سوراخ کوچک در کیسه بستر کافی می باشد.
اسیدیته
اسیدیته مناسب رشد میسلیوم ها 4 الی 5.5 و در زمان رشد کلاهک ها از 3.5 الی 5 می باشد.
برداشت
برداشت Shiitake از روی تنه درخت، پس از گذشت یک و نیم تا دو سال از زمان کاشت بذر رخ می دهد. با وجود اینکه پروسه کاشت و رشد قارچ ها در تنه ی درختان بسیار طولانی است؛ لیکن پس از رسیدن به مرحله بهره برداری این تنه ها از 4 تا 6 سال قادر به باردهی خواهند بود.
تا سال ششم شما هیچ نیازی به کشت دوباره نخواهید داشت و فقط شرایط جوی را کنترل خواهید کرد. رسیدن به سال ششم باردهی نیز مشروط به نگهداری مناسب است. جالب است بدانید قارچ ها فقط در محل های بذر پاشی شده رشد نمی کنند و می توان آنها را در همه جای تنه ی درخت یافت.
برداشت قارچ شی تاکه در روش صنعتی بر خلاف روش سنتی بسیار سریع اتفاق می افتد. در این روش قارچ ها از ماه چهارم به بعد شروع به رشد می کنند و تا پایان ماه هشتم کاملا آماده برداشت هستند.
تجهیزات پرورش قارچ شیتاکه
پرورش قارچ شی تاکه مستلزم استفاده از برخی تجهیزات می باشد که این تجهیزات عبارتند از:
رطوبت ساز یا مه پاش
رطوبت سازها که در دو نوع رطوبت ساز گرم و رطوبت ساز سرد تقسیم بندی می شوند؛ وظیفه مرطوب سازی محیط را دارند. این رطوبت سازها بسته به فضای سالن شما می توانند در سایز های بزرگ و کوچک تهیه شوند.
هیتر یا بخاری سالن
حفظ دمای مناسب سالن به ویژه در مراحل اولیه رشد قارچ شی تاکه بسیار اهمیت دارد. برای انجام این امر مهم قطعا شما به یک هیتر و بخاری مناسب سالن نیاز دارید تا بتوانید گرمای لازم را برای رشد قارچ شیتاکه فراهم کنید. بهترین تجهیزات گرمایشی برای سالن قارچ، تجهیزاتی می باشند که آلاینده به محیط وارد نسازند.
فن یا هواکش صنعتی
قارچ شی تاکه به دلیل هوازی بودن نیاز مبرم به جریان گردش هوای تازه دارد. این نیاز در مراحل تشکیل کلاهک و باردهی افزایش می یابد. در سالن به دلیل بسته بودن فضا، استفاده از فن سالن برای تامین هوای تازه و گردش هوا مورد نیاز است.
دستگاه بخار ساز
وجود همزمان رطوبت و دمای مناسب برای رشد قارچ لازم است. اگر می خواهید وسیله ای داشته باشید که هر دوی این نیاز ها را یکجا برطرف کند رطوبت ساز برقی دستگاه مناسبی برای این کار است. این دستگاه همزمان با تولید بخار گرم باعث حفظ رطوبت و تنظیم دمای محیط می شود.
کنترلر دما و رطوبت
به دلیل اهمیت بالای مبحث دما و رطوبت در حوزه پرورش قارچ، وجود یک دستگاه کنترلر دما و رطوبت از بایدهای سالن پرورش قارچ شیتاکه است. پس حتما آن را در چک لیست خرید تجهیزات خود یادداشت کنید.
میزان سودآوری پرورش قارچ Shiitake
قارچ شیتاکه به دلیل طعم دلپذیر، خواص فراوان و طرفداران زیادی که در دنیا دارد؛ از تقاضای خوبی در بازار جهانی برخوردار است. هم چنین فرایند طولانی مدت تولید این قارچ باعث شده که از قیمت بسیار بالایی برخوردار باشد.
قارچ شیتاکه خشک شده نسبت به قارچ معمولی قیمت گران تری دارد و امکان صادر کردن آن به کشور های دیگر راحت تر می باشد.
هم اکنون هر کیلو قارچ شیتاکه خشک شده، به قیمت 3 میلیون تومان در ایران به فروش می رسد. اگر بتوانید این محصول را به کشورهای دیگر صادر کنید؛ قطعا سود شما چندین برابر خواهد شد.
برای به دست آوردن میزان سود پرورش قارچ شی تاکه میتوانید از فرمول زیر استفاده کنید.
سود خالص= درآمد – هزینه های جاری – استهلاکی تجهیزات
ختم کلام
پرورش قارچ شیتاکه با روش صنعتی بسیار به صرفه تر و پر سود تر از روش سنتی است. بماند که روش سنتی معایب دیگری مانند تخریب محیط زیست نیز دارد. به دلیل وجود رقابت پایین در پرورش، بستر رشد سریع در این حوزه، فراهم می باشد.
